Вилояти Кӯлоб (пештара) – Kulob region (former)
Административный центр — город Куляб.
Куля́бская область - административная единица на территории Таджикской ССР, существовавшая в 1939—1955 и 1973—1988 годах. Население — 570 тыс. чел. (1987 год), в том числе городское — 26 %. Административно состояла из 8 районов, включала 1 город, 6 пгт (1987). Расположена на южных отрогах Гиссаро-Алая.
г. Куляб
Население Кулябской области 570 тыс.чел. (1987).
История
Кулябская область была одной из первых четырёх областей республики, образована Указом Президиума Верховного Совета СССР от 27 октября 1939 года. В состав области были включены город Куляб и районы: Бальджуванский, Дангаринский, Дашти-Джумский, Кангуртский, Кзыл-Мазарский, Колхозабадский, Кулябский, Муминабадский, Пархарский, Сари-Хосорский, Ховалингский и Шуроабадский.
7 января 1944 года западные районы области вошли в состав образованной Курган-Тюбинской области. 24 августа 1955 года Указом Президиума Верховного Совета СССР область была ликвидирована, её районы переданы в непосредственное подчинение республиканским органам. 29 декабря 1973 года вновь восстановлена. В сентябре 1988 года административные районы области вошли в состав Хатлонской области. В 1990 году на короткий срок были вновь восстановлены 2 области (Кургантюбинская и Кулобская), вошедшие в Хатлонскую.
Административно-территориальное деление Кулябской области:
Кулябский округ (16.10.1929 - 29.08.1930)
6 районов:
- Кангуртский
- Кулябский
- Муминабадский
- Ховалингский
- Кызыл Мазорский
- Фархорский
С 29.08.1930 по 16.03.1938 года в Таджикской ССР были отменены округа и все районы подчинялись ЦИК Таджикской ССР т.е. стали райони РРП
Кулябский округ (16.03.1938 - 27.10.1939)
10 районов что включало 78 сельсоветов:
- Кангуртский
- Кулябский
- Муминабадский
- Ховалингский
- Кызыл Мазорский
- Шуроободский
- Балджуванский
- Дашти Джумский
- Колхозободский
- Сари Хосорский
Кулябская область (07.01.1944 - 24.08.1955)
11 районов что включало:
- Кулябский
- Муминабадский
- Ховалингский
- Кызыл Мазорский
- Шуроободский
- Балджуванский (ликвидирован в 1954 г.)
- Количество дехов: 260 (1947)
- Количество населения: 47000 (1947)
- Дашти Джумский
- Колхозободский
- Сари Хосорский
- Кангуртский
- Фархорский
1 город:
Кулоб
С 24.08.1955 по 29.12.1973 года в Таджикской ССР были отменены области и все районы подчинялись ЦИК Таджикской ССР т.е. стали районами республиканского подчинения1978 г.
|
Кулябская область, 8 районов, что включало … сельсоветов Центр: г. Куляб
1 Город областного подчинения |
Восейский |
Пгт. Восе |
пгт Восе, кишлачные советы Арал, Гулистан, Лахутинский, Мехнатабад, Мичуринский, Пахтаабад, Пахтакор, Таджикистан, Тугарак, Ховалинг, Шугновский |
|
|
Дангаринский |
Пгт. Дангара |
пгт Дангара, кишлачные советы Оксу, Пушинг, Сангтуда, Себистанский, им. Шарипова И. |
|
|
|
Кулябский |
г. Куляб |
кишлачные советы Дахана, Зарбдор, Зираки, Кулоб |
|
|
|
Ленинградский |
Пгт. Ленинградский |
пгт Ленинградский, кишлачные советы Боггаинский, Даштиджумский, Кульчашминский, «50-летие СССР», Шуроабад |
|
|
|
Московский |
Пгт. Московский |
Пгт. Московский, кишлачные советы Калининский, Кахрамон, Мехнатабадский, Саричишма, им. Турдыева, Чубек |
|
|
|
Фархарский |
Пгт. Пархар |
пгт. Фархар, кишлачные советы Ватан, Гайрат, Галаба, Гульшан, Дехконарык, Комсомол, Фархор |
|
|
|
Пянджский |
г. Пяндж |
г. Пяндж, кишлачные советы Араб, Кульдамин, Намуна, Сармантой, Тугуль |
|
|
|
Советский |
Пгт. Советский |
пгт Советский, кишлачные советы им. Бобоюнуса, Ватан, Кангурт, Кушкия, Танобчи |
|
|
|
|
г.Куляб |
|
|
02.12.1992 года
Кулябская область вновь была ликвидирована, а его районы подчинялись вновь образованной Хатлонской области
КӮЛОБ, вилоятест дар ҳайати РСС Тоҷикистон 29 декабри 1973 ташкил шудааст (аз 27.10.1939 то 28.08.1955 низ вилоят буд). Вилоят дар ҷануби республика воқеъ гаштааст ва бо Республикаи Демократии Афғонистон ҳамсарҳад мебошад. Масоҳаташ 12,02 ҳазор км2. Аҳолиаш 404,3 ҳазор нафар (17 январи 1979) Кӯлоб ба 7 райони маъмурӣ тақсим шуда, 1 шаҳр (Кӯлоб) ва 6 птш дорад. Марказаш — ш. Кӯлоб. Қисми зиёди территорияи Кӯлобро кӯҳҳо ишғол кардаанд: аз Fарб Териклитоғ ва Сарсарак (баландиаш 2302 м), дар Шимол Вахш (баландиаш 3141 м), Ҷануб Чилонтоғ (баландиаш 1760 м), қаторкӯҳҳои Тик (баландиаш 2813 м), дар IIIимол қаторкӯҳи Ҳазрати Шоҳ (баландиаш 40S8 м) ба самти ҷануб, ҷанубу ғарб тӯл кашида, ба воситаи водиҳо аз ҳамдигар ҷудо шудаанд. Кӯҳҳо тақрибан ба тарафи Ҷануб аз 1000 то 700 м паст шуда, ҳамвориҳои теппадор ва пуштакӯҳҳоро ташкил кардаанд. Кӯҳҳои намаки Хоҷа Сартез (баландиаш 98 м) ва Хоҷа Мӯъмин (баландиаш 1334 м) аз ҷумлаи онҳоянд. Водиҳои васеи дарёҳои Сурхоб (Қизилсу) ва Яхсу ҳамвории Фархору Чӯбакро ташкил додаанд. Сарватҳои зеризаминӣ: тилло, асбест, ангишт, газ, нефть, варақсанги сӯзанда, торф, намак ва масолеҳи бинокорӣ. Дарьёҳои калон: Панҷ (сароби дарёи Аму), шохобҳои рости он Сурхоб (Қизилсу), Обинков. Якчанд дарьёчаҳои кӯҳӣ дар территорияи Балҷувон ба ҳам як шуда номи Сурхобро гирифтааст. Шохобҳои Сурхоб — Тоҳирсу ва Яхсу. Манбааш пирьяху барфу борон. Захираи зиёди энергетикӣ дорад, барои обьёрии заминҳо истифода мешавад. Дар вилоят ду обанбор — Мӯъминобод ва Селбур мавҷуданд. Иқлими Кӯлоб гуногун аст. Иқлими ҷанубаш субтропикист. Ҳарорати миёнаи январ аз —2°С то 0°С, июль 22°— 30°С. Боришоти солона 200—400 мм. Ҳарорати миёнаи доманаи кӯҳҳо январ —2° —4е С, июль 20—24° С. Боришоти солонаи доманаи кӯҳҳо 600—800 мм ва пастиҳои ҷанубу ғарбии вилоят то 200— 400 мм мерасад. Дар водиҳои самти шимолии вилоят ҳаво хунук мешавад. Боришоти солона 1000 мм. Кӯҳистони вилоят ба чанд минтақаи иқлимӣ ҷудо шудааст. Вобаста ба баландиҳо растаниҳо ва намуди хок низ тағьир меёбад: то баландии 600 м- хокистарӣ, аз 1000 то 1800 м хокистарӣ ва хокистарии тира, аз он болотар марғзорӣ-кӯҳист. Олами набототи вилоят бой ва гуногун аст. Дар баландиҳо (500—1000 м) эфедра, дар водиҳои Сурхоб, Яхсу, ҳамвориҳои Чӯбаку Фархор киштзорҳо паҳн шудаанд. Дар кӯҳҳои атрофи Данғара, райони Ленинград, Ховалинг, Чӯбаку Фархор писта, анор, чормағз, олуча, зардолу, мурӯд, тут, бодом, дӯлона, зирк, зилол, санҷид, туғ, настаран, инчунин бед, сафедор, чинор, ар-ар, заранг, ирғай, арча, сиёҳдарахт, шулаш ва ғ. мерӯянд. Дар Ҷанубу Шимоли вилоят токзору боғҳои лалмӣ зиёданд. Дар баландиҳо (аз 2400 то 3500 м) минтақаҳои набототи субальпӣ (рӯбоҳдум, шифок, аҷириқ, нахӯтак, ғеша ва ғ.) вомехӯранд. Қаторкӯҳи Ҳазрати Шоҳро (аз 3200 то 3500 м) растанӣ ва марғзорҳои альпӣ ва қиёқу ғешадор пӯшонидаанд, ки онҳо ба чарогоҳҳои тобистонӣ табдил дода шудаанд. Аз гиёҳҳои кӯҳӣ ва даштӣ зира, испанд, пиёзи анзур ва кӯҳӣ мерӯянд. Олами ҳайвоноти вилоят низ бой ва гуногун аст. Дар кӯҳҳои ҷанубу шарқӣ ва шимолаш паланг, силовсин, кафтар, гургу рӯбоҳ,, гуроз, қашқалдоқ, ҷайра, суғур, гурбаи ваҳшӣ, дар баландкӯҳҳо бузу гӯсфанди кӯҳӣ вомехӯранд. Аз хояндагон—cyғyp, ҷайра, муш, калламуш; аз хазандагон сангпушт, калтакалос, мор (аз он ҷумла мори афъӣ) дучор меояд. Аз паррандаҳо — кабк, мурғи даштӣ, мурғобӣ, бедова, кабӯтар, каргас, уқоб, шоҳин мавҷуданд. Аҳолӣ. Аксарияти аҳолӣ тоҷиконанд. Инчунин ӯзбекҳо, русҳо ва намояндагони дигар миллатҳо зиндагӣ мекунанд. Зичии миёнаи аҳолӣ дар 1 км2 33,63 нафар. Дар солҳои Ҳокимияти Советӣ дар натиҷаи тараққиёти саноат аҳолии шаҳрҳо афзуд. Кӯлоби кӯҳна ба шаҳри саноатии ҳозиразамон табдил ёфт. Дар Кӯлоб бисьёр корхонаҳои саноатӣ ҳастанд, ки барои хоҷагии қишлоқ маҳсулоти гуногун мебароранд. Вилоят якчанд заводи пахтатозакунӣ дорад (заводҳои пахтатозакунии Кӯлоб, Фархор, райони Москва, Панҷ). Корхонаҳои саноати хӯрокворӣ (заводҳои равғану шир, ордкаш ва комбинати гӯшти Кӯлоб, заводи пиво ва намаки оши Восеъ). Саноати коркарди металл низ калон мешавад (заводи таҷрибавии таҷҳизоти технологии Кӯлоб), корхонаҳои истеҳсоли масолеҳи бинокорӣ низ ҳастанд. Вилоят зиёда аз 27 ташкилоти бинокорӣ дорад. Xоҷагии қишлоқ дар ҳаёти иқтисодии вилоят роли калон мебозад. Сохаҳои асосии он пахтакорӣ, ғаллакорию чорводорӣ, боғдорӣ, кирмакдорӣ ва шоликорист. Дар вилоят то январи соли 1978 - 34 колхози пахтакорӣ ва 31 совхоз (3 совхози пахтакорӣ) мавҷуд буд. Кӯлоб соли 1979 ба давлат 30679,4 т ғалла, 141189 т пахта (аз ҷумла 3428 т пахтаи маҳиннах), 4669 т картошка, 11144 т сабзавот, 4568 т зироати полизӣ, 8370 т мева, 16606,5 т гӯшти гову парранда, 35893 т шир, 10760 ҳазор дона тухм, 1015,3 ц пашм, 39059 дона пӯсти қпроқулӣ фурухт. Дар колхозу совхозҳои вилоят то 1 январи соли 1978 - 5647 трактор, 410 комбайн, 2856 мошини боркаш ва 526 мошини пахтачин буд. Кӯлоб яке аз районҳои калони чорводории республика аст. Дар ин ҷо гӯсфандони ҳисорӣ, қароқулӣ ва чорвои гӯшту ширдеҳ мепарваранд. Дар райони Данғара ва Панҷ совхозҳои калони гӯсфанди қароқулипарварӣ ҳаст. Хоҷагиҳои вилоят то 1 январи 1980 - 149138 cap гов (аз ҷумла 36257 cap модагов), 9933 cap хук, 324,04 cap бузу гӯсфанд доштанд. Кирмакдорӣ дар тамоми районҳои вилоят тараққӣ кардааст. Вилоят соли 1980 ба давлат 481 т пилла фурӯхт. То Революцияи Кабири Социалистии Октябрь дар территорияи вилоят фақат роҳи корвонгард буд. Дар солҳои Ҳокимияти Советӣ роҳҳои ҳозиразамон сохта шуданд, ки тамоми районҳои аҳолинишинро ба ҳамдигар мепайванданд. Тӯли роҳҳои автомобильгард — 2572 км. Роҳҳои калон: Кӯлоб—Душанбе, Кӯлоб—райни Москва, Фархор — Панҷ. Роҳҳи оҳани камбарӣ Қурғонтеппа—Кӯлоб 125 км. Роҳи ҳавоӣ Кӯлобро бо Душанбе мепайвандад. Соли таҳсили 1978/79 дар вилоят 389 мактаби маълумоти умумӣ, 2 мактаби миёнаи махсус, 7 омӯзишгоҳи касбҳои техникӣ, омӯзишгоҳи тиббӣ, омӯзишгоҳи педагогӣ, Институти педагогии ба номи Рӯдакӣ (Кӯлоб), 8 мактаби мусиқӣ, мактаби бачагонаи рассомӣ буд. 219 китобхонаи оммавии вилоят зиёда аз 1 миллион китоб доранд. 30 хонаи маданият, 191 клуб, 142 дастгоҳи фильмнамоишдиҳӣ, 1 хонаи эҷодиёти халқии вилоятӣ, 8 боғи маданият ва истироҳат, театри драмавӣ-мусиқии вилоятӣ, 2 театри халқӣ, 3 ансамбли ҳаваскорони санъат кор мекунанд. То 1 январи соли 1978 дар вилоят 627 нафар духтур, 2019 нафар коркуни миёнаи тиббӣ (ба 10 ҳазор аҳолӣ 12,4 нафар духтур рост меомад), 43 касалхона (дороӣ 4385 кат), 18 амбулатория ва поликлиника, 12 муассисаи табобатӣ, 44 дорухона, 8 санатория дар хизмати аҳолӣ буданд. Дар Кӯлоб Музеи таърихӣ-кишваршиносии ба номи Саидалӣ Вализода ва мақбараи Амир Саиди Ҳамадонӣ мавҷуданд (асрҳои 15—16). Дар ҳудуди Кӯлоб димнаҳои шаҳрҳои давраҳои гузашта, аз ҷумла Ҳулбук (дар территорияи Қурбоншаҳиди райони Восеъ) боқӣ мондааст ва аз қалъаю қабристонҳои қадим асбобҳои тиллоӣ, биринҷӣ, овезаю дастпона ва дигар чизҳо дарьёфт шудаанд. Мардуми Кӯлоб аз қадим бо касбҳои гуногун — кандакорӣ, заргарӣ, кулолӣ, зинтарошӣ, сангтарошӣ, кашидадӯзӣ, гулдӯзӣ ва ғайра машғул буданд. Махсусан либосҳои занонаи гулдӯзӣ (чакан) борҳо дар намоишгоҳҳои умумииттифоқӣ ва ҷаҳонӣ баҳои баланд гирифтанд. Кӯлобиён оҳангҳои мусиқии ба худ хос доранд. Аз асбобҳои мусиқи: рубоб, дутор, таблак, гижжак, дойра маъмуланд. Газетаҳои вилоятии «Рохи Ленин» (аз 1932), «Кулябская правда» (аз 1932) нашр мешаванд.
Документы:
ПРЕЗИДИУМ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА СССР
УКАЗ от 24 августа 1955 года
Об упразднении Гармской и Кулябской областей Таджикской ССР
Утвердить представление Президиума Верховного Совета Таджикской ССР об упразднении Гармской и Кулябской областей и передаче районов, входивших в состав указанных областей, а также города Куляб, в непосредственное подчинение республиканским органам Таджикской ССР.
«Ведомости Верховного Совета СССР» 1955 г. № 15
